ਸੱਜਰੀ ਪੈੜ ਦਾ ਰੇਤਾ....(ਨਾਵਲ)......ਕਾਂਡ 5....ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ

ਪ੍ਰੀਤ ਅਤੇ ਗੀਤ ਦੀ ਦੇਖ ਦਿਖਾਈ ਤੱਕ ਗੁਰਮੇਲ ਕੌਰ ਅਤੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਦਾ ਆਪਣਾ 'ਸਿਲਸਲਾ' ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ।
ਠੇਕੇਦਾਰ ਦੇ ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਵਿਚ ਰਾਤਾਂ ਨਿੱਘੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਭਈਆ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਜੁਟਿਆ ਰਿਹਾ। ਪਰ ਸਾਰਾ ਭੇਦ ਪ੍ਰੀਤ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ 'ਆੜ' ਵਿਚ ਹੀ ਲੁਕਿਆ ਰਿਹਾ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੰਨੋਂ-ਕੰਨ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਭੇਦ, ਭੇਦ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਪ੍ਰੀਤ ਜ਼ਰੂਰ ਸ਼ੱਕੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਘਰ ਆ ਕੇ ਸਾਰਾ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਸੁੱਤੀ ਕਿਉਂ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ..? ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਕੋਈ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੰਗੀਰ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਵੈਸੇ ਹੀ ਗੁਰਮੇਲ ਕੌਰ ਵੱਲੋਂ ਆਵੇਸਲ਼ਾ ਸੀ। ਕਿਹੜਾ ਉਸ ਦੀ ਘਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪੁੱਛ-ਦੱਸ ਸੀ..? ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਗੱਲੋਂ ਵਾੜ ਦਾ ਝਾਫ਼ਾ ਬਣ ਕੇ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਚਿੰਬੜਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਆਪਦੇ ਹੱਥ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਝੱਗਾ ਚੁੱਕਿਆਂ ਆਪਣਾ ਢਿੱਡ ਹੀ ਨੰਗਾ ਹੋਣਾਂ ਸੀ। ਗੁਰਮੇਲ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਚਿਰ ਦੀਆਂ ਸੁੱਤੀਆਂ ਕਲਾਂ ਜਾਗ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਠੇਕੇਦਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਸੀ। ਠੇਕੇਦਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜੁਆਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ 'ਤੇ ਮੁੜ ਜੁਆਨੀ ਚੜ੍ਹ ਆਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਫਿਰ ਤੋਂ ਮੋਰ ਵਾਂਗ 'ਪੈਹਲਾਂ' ਪਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ। ਉਹ ਠੇਕੇਦਾਰ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਪੱਬਾਂ ਭਾਰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਅਤੇ ਫ਼ੁੱਲ ਵਾਂਗ ਤਾਜ਼ੀ ਹੋ ਕੇ ਥੱਲੇ ਉਤਰਦੀ..।

ਸੱਜਰੀ ਪੈੜ ਦਾ ਰੇਤਾ.......(ਨਾਵਲ).....ਕਾਂਡ 4....ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ

ਹਨੀ ਦੇ ਬਾਪ ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜੰਗੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹਨੀ ਲਈ ਕੋਈ ਮੁੰਡਾ ਲੱਭਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਉਸ ਨੇ ਤੂਫ਼ਾਨੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰਾਂ ਕੋਲ਼ ਗੇੜੇ ਕੱਢਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ! ਪਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰ ਮਿੱਤਰ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਕੰਨ ਨਾ ਧਰਦੇ! ਖੇਹ ਖਰਾਬ ਕੀਤੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਇਤਨਾ ਧੂਤਕੜਾ ਉਠਿਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਪੁਲੀਸ ਕੇਸ ਬਣੇ ਹੋਣ, ਛੇਤੀ ਕੀਤੇ ਕੌਣ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ..? ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਕੋਈ ਗੱਲੀਂ ਬਾਤੀਂ ਚਿੜੀ ਪੂੰਝਾ ਛੁਡਾ ਜਾਂਦਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਢੂ ਬਖਤੌਰ ਕੋਲ਼ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬਖਤੌਰ ਨੇ ਸਿੱਧੀ ਪੱਧਰੀ ਗੱਲ ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ ਅੱਗੇ ਆਖ ਦਿੱਤੀ।
-"ਮੀਹਾਂ ਸਿਆਂ ਇਕ ਗੱਲ ਕਰਦੈਂ ਸਾਫ਼..! ਬਾਈ ਬਣਕੇ ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰੀਂ-!" ਬਖਤੌਰਾ ਸਿੱਧਾ-ਸਾਦਾ ਬੰਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਧੀ ਗੱਲ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਸਲੋਟ ਸੁਣਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ!
-"ਗੁੱਸਾ ਕਾਹਦਾ ਕਰਨੈਂ ਬਖਤੌਰਿਆ..? ਜੋ ਕੁਛ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ਼ ਹੋਇਐ, ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ

ਸੱਜਰੀ ਪੈੜ ਦਾ ਰੇਤਾ.......(ਨਾਵਲ).. ......ਕਾਂਡ 3....ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ

ਹਨੀ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚੋਂ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲ਼ ਗਈ ਸੀ।
ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਟਾਰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਦੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਮੂੰਹ ਲਪੇਟ ਕੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਘਰ ਲੈ ਆਏ ਸਨ। ਭੈੜ੍ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਉਸਤਰੇ ਚੱਲਦੇ ਸਨ, ਵੱਢਵੇਂ ਬੋਲ ਦਿਲ ਛਾਨਣੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਨਜ਼ਰਾਂ ਲਾਵਾ ਥੁੱਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਹਨੀ ਦੀ ਮਾਂ ਗੁੱਝਾ-ਗੁੱਝਾ ਰੋਂਦੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕੰਧ ਵਿਚ ਟੱਕਰ ਮਾਰਨ ਨੂੰ ਆਹੁਲ਼ਦੀ! ਘਰਦੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਸਾਂ ਫੜ ਕੇ ਰੋਕਦੇ! ਬੇਬੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਨਿੱਘਰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਵੱਲੋਂ ਦੁਖੀ ਸੀ। ਹਨੀ ਗੁੰਮ ਸੁੰਮ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਫ਼ੱਟੜ ਜੱਸੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਕਾਲ਼ਜੇ ‘ਚੋਂ ਟੀਸ ਉਠਦੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਹਿਮ ‘ਤੇ ਛੱਡ, ਜਰ ਜਾਂਦੀ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਉਸ ਦਾ ਜੱਸੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਜੀਅ ਕਰਦਾ। ਮਨ ਬਿਹਬਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ! ਵਿਛੋੜੇ ਵਿਚ ਰੂਹ ਵਿਆਕੁਲ਼ ਹੋ ਉਠਦੀ। ਉਸ ਦਾ ਭੋਲ਼ਾ ਜਿਹਾ ਚਿਹਰਾ ਹਨੀ ਦੇ ਕਾਲ਼ਜੇ ਧਸਿਆ ਪਿਆ ਸੀ! ਪਰ ਚੰਦਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਲਾਦੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੀਮਾਂਵਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪਾਰ ਕਰਦੀ…? ਉਹ ਫ਼ੱਟੜ ਸੱਪ ਵਾਂਗ ਵਿਸ਼ ਘੋਲ਼ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ, ਸਬਰ ਦਾ ਘੁੱਟ ਭਰ ਕੇ ਹੀ ਚੁੱਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ! ਕਦੇ ਕਦੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਜੱਸੀ ਜਿਉਂਦਾ ਸੀ..? ਜਾਂ ਰੱਬ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਬਿਰਾਜਿਆ ਸੀ..? ਜੇ ਉਹ ਜਹਾਨੋਂ ਕੂਚ ਕਰ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਕੀ ਉਸ ਨੇ ਨਵਾਂ ਜਨਮ ਲੈ ਲਿਆ ਹੋਵੇਗਾ…? ਕਿਸ ਜੂਨੀ ਵਿਚ ਪਿਆ ਹੋਵੇਗਾ..? ਫਿਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਲਾਹਣਤ ਜਿਹੀ ਪਾਉਂਦੀ। ਉਹ

ਸੱਜਰੀ ਪੈੜ ਦਾ ਰੇਤਾ.......(ਨਾਵਲ).. ......ਕਾਂਡ 2....ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ

ਦਿਨ ਚੜ੍ਹ ਆਇਆ ਸੀ।
ਸੂਰਜ ਨੇ ਜੱਗ ਨੂੰ ‘ਝਾਤ’ ਆਖੀ ਸੀ।
ਸੁੱਤੇ ਪਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ‘ਮਾਸੜ’ ਕਦੋਂ ਦਾ ਬਾਹਰ ਖੜ੍ਹਾ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਜੱਸੀ ਉਠਿਆ।
ਉਸ ਨੇ ਉਠ ਕੇ ਦਰਵਾਜਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਤਾਂ ਮਾਸੜ ਮਿੰਨ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ, ‘ਹਾਲ-ਹਾਲ’ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
-"ਤੁਸੀਂ ਐਡੇ ਲਾਪ੍ਰਵਾਹ ਯਾਰ..? ਕਿਸੇ ਦੀ ‘ਵਾਜ ਤਾਂ ਸੁਣ ਲਿਆ ਕਰੋ..? ਮੈਂ ‘ਵਾਜਾਂ ਮਾਰਦਾ ਕਮਲ਼ਾ ਹੋਇਆ ਪਿਐਂ..! ਐਨੀ ਨੀਂਦ ਵੀ ਕੀ ਆਖ਼..? ਸੁਰਤ ਸਿਰ ਤਾਂ ਪਿਆ ਕਰੋ..! ਚੱਲ ਕੁੜੀਏ..! ਤੇਰਾ ਟੈਮ ਹੋ ਚੱਲਿਐ…!" ਮਾਸੜ ‘ਭੜ੍ਹਾਕੇ’ ਵਾਂਗ ਚੱਲਿਆ ਸੀ। ਜੱਸੀ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਮਾਸੜ ਨਾਲ਼ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ਼ ਗਿਆ। ਹਨੀ ਨੇ ਵੀ ਜਲਦੀ ਨਾਲ਼ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਪੂਰੇ ਅੱਠ ਵੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਚਾਹ ਪੀ ਕੇ ਅਤੇ ਨਹਾ ਕੇ ਹਨੀ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਜੱਸੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਫ਼ਾਰਮ ਹਾਊਸ ‘ਤੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਸੀ। ਹਨੀ ਨੇ ਕੈਂਪ ਜਾ ਕੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਹਨੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਤਾਕਤ ਮੁੱਕੀ ਪਈ ਸੀ। ਸਰੀਰ ਨਿਰਬਲ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਜੁਆਨ ਸਰੀਰ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਉਡ ਰਹੀ ਹੋਵੇ..! ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਬੱਦਲ਼ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ। ਹੌਲ਼ੀ ਫੁੱਲ ਵਰਗੀ..! ਉਸ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਕਿਸੇ ਬੈਕੁੰਠ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ..। ਜਦ

ਸੱਜਰੀ ਪੈੜ ਦਾ ਰੇਤਾ.......(ਨਾਵਲ).. ......ਕਾਂਡ 1....ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ

ਧੀ ਭੈਣ ਕਾ ਜੋ ਪੈਸਾ ਖਾਵੈ।।
ਕਹੈ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨਰਕ ਕੋ ਜਾਵੈ।।
(ਰਹਿਤਨਾਮਾ)
ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ!
ਦਿੱਲੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਏਅਰਪੋਰਟ 'ਤੇ ਤਖ਼ਤੂਪੁਰੇ ਦਾ ਮਾਘੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਿਆ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਲੋਕ ਅੱਡੀਆਂ ਚੁੱਕ-ਚੁੱਕ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ, ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਗੇਟ 'ਤੇ ਲੋਕ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਅੱਖਾਂ ਵਿਛਾਈ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਹੁਲਾਸ ਅਤੇ ਨਜ਼ਾਰਾ ਸੀ। ਅੱਖਾਂ ਵੈਰਾਗ ਗਈਆਂ ਸਨ ਵਿਛੜੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ, ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਤੱਕਣ ਲਈ! ਵਿਛੜੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਮਨ ਦੀ 'ਤਮੰਨਾਂ' ਹਾਬੜੀ ਪਈ ਸੀ! ਹਰ ਇਕ ਉਡੀਕਣ ਵਾਲ਼ੇ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਨਜ਼ਰ ਦੂਰਬੀਨ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਬਾਹਰ ਵਾਲ਼ੇ ਗੇਟ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਤਾਂ ਲੋਕ ਇਕ

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ ਆਖਰੀ)

ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁੰਡਾ ਆਇਆ। ਉਮਰ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਦੇਖਣ-ਪਾਖਣ ਤੋਂ ਉਹ ਨਿਰਾ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਮੁੱਠ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਸੀ! ਨਾਂ ਉਸ ਦਾ ਹੁਸਿ਼ਆਰ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਪਰ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਉਸ ਨੂੰ "ਵਿੱਕੀ" ਆਖਦੇ। ਵਿੱਕੀ ਮਾੜੀ-ਮਾੜੀ ਗੱਲ ਤੋਂ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ। ਪਰ ਗੱਲ ਕੋਈ ਨਾ ਦੱਸਦਾ। ਉਹ ਡਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਝਾਕਦਾ ਅਤੇ ਛੋਟੀ-ਛੋਟੀ ਗੱਲ ਤੋਂ 'ਥਰ-ਥਰ' ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਧਸੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਚਿਹਰਾ ਜ਼ਰਦ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਸਿਰੋਂ ਉਹ ਘੋਨ-ਮੋਨ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਦੱਸਣ ਅਨੁਸਾਰ ਏਜੰਟ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਾਲ ਕੱਟਦੇ ਨਹੀਂ, ਇਕ ਵੱਡੀ ਲਾਟ ਨਾਲ ਸਾੜ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਧੂਣੀਂ ਲਾ ਕੇ, ਫੜ ਕੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਉਪਰ ਦੀ 'ਫੇਰ' ਦਿੰਦੇ ਸਨ! ਇਸ ਨਾਲ ਸਿਰ ਦੇ ਵਾਲ ਅਤੇ ਦਾਹੜੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੜ ਜਾਂਦੀ ਸੀ! ਕੱਟਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਜੰਗਲੀ ਤਰੀਕਾ ਸੀ। ਸੜੇ ਵਾਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਬੂਅ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਦਾਹੜੀ ਅਤੇ ਵਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 16)

ਬਿੱਲੇ ਨੇ ਜਰਮਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰੀ ਖਿੱਚ ਲਈ।
ਹਣਿ ਉਹ ਬਿੱਖੜੇ ਪੈਂਡਿਆਂ 'ਤੇ ਤੁਰਨਾ ਕੁਝ ਕੁ ਸਿੱਖ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਿੰਮਤੇ ਮਰਦਾਂ - ਮੱਦਦੇ ਖੁਦਾ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਉਸ ਨੇ ਧਾਰ ਲਈ ਸੀ। 'ਖਾਮੋਸ਼ੀ' ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਸੰਗ ਹਾਣੀ ਬਣ ਕੇ ਤੁਰਨ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਂਚ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨਾਲ ਦੋ ਹੱਥ ਕਰਨ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਗੇਝ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਚਾਹੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਡਿਆਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਮੋੜਨ ਦੀ ਸੂਝ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ, ਪਰ ਦਰੱਖਤ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਦਾ ਡਰ ਉਸ ਅੰਦਰੋਂ ਮਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।
ਜੋਗੀ ਨੇ ਬਿੱਲੇ ਨੂੰ ਇਕ ਏਜੰਟ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ।
ਸਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ "ਡਰਾਈਵਰ" ਆਖਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਜੋਗੀ "ਡਰੈਵਰ" ਹੀ ਪੁਕਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਡਰਾਈਵਰ 'ਆਪਰੀਲੀਆ' ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨਾਲ ਬਿੱਲੇ ਦੀ ਜਰਮਨ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਈ। ਬਾਰਾਂ ਸੌ ਯੂਰੋ ਵਿਚ ਸੌਦਾ ਮੁੱਕਿਆ।

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 15)

ਤਿੰਨੇ ਟਰਾਲੇ ਗੂੜ੍ਹੀ ਰਾਤ ਵਿਚ ਸਾਇਪਰੱਸ ਦੇ "ਸੀ-ਪੋਰਟ" 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।
ਉਥੇ ਇਕ ਸਿ਼ੱਪ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।
ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ "ਆਈਦੇ-ਆਈਦੇ" ਕਰਦਿਆਂ ਸਾਰੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਟਿਆਂ ਵਾਂਗ ਸਿੱ਼ਪ ਵਿਚ ਵਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਵਿੱਚੇ ਹੀ ਮਨਜੀਤ ਸੀ। ਹੁਣ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਕੁਝ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਰਾ ਉਸ ਦੀ 'ਵਾੜ' ਸਨ। ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ 'ਖਰੂਦੀ-ਸਾਹਣ' ਉਜਾੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਉਸ ਦੇ ਤਨ-ਜਿਸਮ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀ। ਕੋਈ ਖਤਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਬਿੱਲੇ ਹੋਰਾਂ ਸਮੇਤ ਸਿੱਪ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪੰਜ ਸੌ ਮੁੰਡਾ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸਵੇਰ ਹੋਣ ਸਾਰ ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਉਪਰ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਲਈ ਗਏ ਤਾਂ ਖਾਣਾ ਦੇਖ ਕੇ ਬਿੱਲੇ ਦਾ ਮਨ ਕਿਰਕ ਗਿਆ। ਬਗੈਰ ਲੂਣ-ਮਿਰਚ ਤੋਂ ਉਬਾਲੇ ਹੋਏ ਬਤਾਊਂ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਅੱਧ-ਪੱਕੇ ਚੌਲ ਸਨ। ਚੌਲਾਂ ਉਪਰ ਅੱਧ-ਕੱਚੇ ਬਤਾਊਂ ਬਿੱਲੇ ਨੂੰ ਮਰੇ ਚੂਹਿਆਂ ਵਰਗੇ ਜਾਪੇ। ਘੂਰਦੇ ਜਿਹੇ!
ਬਿੱਲੇ ਨੇ ਰੋਟੀ ਨਾ ਖਾਧੀ।
ਉਸੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰ ਆਇਆ।

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 14)

ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਉਪਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਬਿੱਲੇ ਨੂੰ ਗਿਆਂ। ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੀ? ਇਹ ਵੀ ਕੁਝ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ!
ਬਿੱਲੇ ਦੀ ਮਾਂ ਸਮੇਤ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਗਮਾਂ ਦੀ ਮੂਰਤ ਬਣਿਆਂ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਸਾਰੀ-ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਨੀਂਦ ਨਾ ਪੈਂਦੀ। ਜਦੋਂ ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਅੱਖ ਲੱਗਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਭੈੜੇ-ਭੈੜੇ ਸੁਪਨੇ ਆਉਂਦੇ।
ਬਿੱਲਾ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਰਹਿੰਦਾ।
ਹਿੱਕ ਤੋਂ ਨਾ ਉਤਰਦਾ।
ਫਿਰ ਵੀ ਪੇਟ ਦੀ ਆਂਦਰ ਸੀ।
ਢਿੱਡ ਦੀ ਅੱਗ ਸੀ।
ਉਹ ਸਾਰੀ-ਸਾਰੀ ਰਾਤ "ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ" ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਂ ਉਸ ਦਾ ਧਰਵਾਸ ਬਣਿਆਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਡੁੱਬਦੀ ਲਈ ਸਹਾਰਾ!
ਜੈਬਾ ਵੀ ਗੁਰਕੀਰਤ ਨੂੰ ਬਿੱਲੇ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਵੀ ਬਿੱਲੇ ਪਿੱਛੇ ਰਿੱਝਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਗੁਰਕੀਰਤ ਕੀ ਉਤਰ ਦਿੰਦਾ? ਉਹ ਤਾਂ ਆਪ ਰੋਹੀ-ਬੀਆਬਾਨ ਵਿਚ ਭਟਕ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 13)

ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਬੀਤ ਗਏ।
ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਢਿੱਲੋਂ ਵੱਲੋਂ ਬਾਈ ਹੋਰੀਂ ਡੱਕੇ ਭੰਨੀਂ ਬੈਠੇ ਸਨ।
-"ਇੰਡੀਆ!" ਹਬਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਆਇਆ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ 'ਇੰਡੀਆ' ਆਖ ਕੇ ਹੀ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਖੁਸ਼ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਰੇ ਖੁਸ਼ ਜਿਹੇ ਹੋ ਗਏ। ਕੋਈ ਸ਼ੁਭ ਖਬਰ ਸੀ!
-"ਵੈਰੀ ਗੁੱਡ ਮੈਸਿੱਜ!"
-"ਕੀ ਕਹਿੰਦੈ?" ਬਾਈ ਨੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
-"ਕਹਿੰਦੈ ਬੜੀ ਵਧੀਆ ਖਬਰ ਐ।"
-"ਪੁੱਛ ਕੀ ਐ?" ਬਾਈ ਪੈਰਾਂ ਭਾਰ ਹੋ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ।
-"ਵੱਟ ਮੈਸਿਜ ਸਰ?"
-"ਨੈਕਸਟ ਵੀਕ ਟਰੱਕ ਕਮਿੰਗ-ਹੂਅ ਵਾਂਟ ਗੋ ਟੂ ਇਟਲੀ?"

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 12)

ਸੱਤ ਘੰਟੇ ਦੀ ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਬਾਅਦ ਜਹਾਜ ਰੂਸਲੈਂਡ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਮਾਸਕੋ ਆ ਉਤਰਿਆ।
ਕੜਾਕੇਦਾਰ ਠੰਢ ਸੀ। ਬਰਫ਼ ਪਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਤਾਪਮਾਨ ਜ਼ੀਰੋ ਤੋਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੇਠ ਸੀ।
ਮਾਸਕੋ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਬਿੱਲਾ ਜਲਦੀ ਹੀ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ।
ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਵਿਚ ਉਡਦੇ ਪੱਤੇ ਵਾਂਗ ਫਿਰਦਾ ਸੀ।
ਕਿਸੇ ਨੇ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਮੋਢਾ ਹਿਲਾਇਆ। ਬਿੱਲਾ ਤ੍ਰਹਿ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਝਾਕਿਆ।
ਇਕ ਸੂਰ ਵਰਗਾ ਰੂਸੀ ਗੋਰਾ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।
-"ਯੂਅਰ ਨੇਮ?" ਉਸ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
-"ਹਰੀ ਰਾਮ।" ਬਿੱਲਾ ਬੋਲਿਆ।
"ਹਰੀ ਰਾਮ" ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆਂ ਬਿੱਲਾ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਰੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਧਾਹਾਂ ਮਾਰਕੇ!
ਗੋਰਾ, ਕੁੱਤੇ ਵਾਂਗ ਸੰਗਲੀ ਫੜ ਕੇ ਨਾਲ ਤੋਰਨ ਵਾਂਗ, ਬਿੱਲੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਤੋਰ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ।

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 11)

ਅੱਜ ਬੁੱਧਵਾਰ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ।
ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਤੁਰਨ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ।
ਮਿੰਦਰ, ਕਿੰਦਰ ਅਤੇ ਬੇਬੇ ਫਿ਼ੱਸੀਆਂ-ਫਿ਼ੱਸੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਬੇਬੇ ਨੇ ਕਿੰਦਰ ਨੂੰ ਭੇਜ ਕੇ ਬਚਨੋਂ ਭੂਆ ਨੂੰ ਮੰਗਵਾ ਲਿਆ। ਬਚਨੋਂ ਭੂਆ ਉਸ ਦੇ ਦੁੱਖ-ਦਰਦ ਵੇਲੇ ਫ਼ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣ ਕੇ ਬਹੁੜਦੀ ਸੀ। ਬਿੱਲੇ ਬਾਰੇ ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਹੀ ਪਤਾ ਸੀ। ਟੈਕਸੀ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਬਾਪੂ ਜੀ ਵੀ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਬਿੱਲੇ ਨੇ ਜੈਬੇ ਨੂੰ ਬੱਬੂ ਵੱਲ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।
ਬਚਨੋਂ ਭੁਆ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਬੇਬੇ ਦਾ ਦਿਲ ਹੜ੍ਹ ਵਾਂਗ ਵਗ ਪਿਆ। ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਰੋਕੇ ਹੰਝੂ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋ ਤੁਰ ਪਏ ਸਨ।
-"ਕਾਹਨੂੰ ਦਿਲ ਭੈੜ੍ਹਾ ਕਰਦੀ ਐਂ?" ਬਚਨੋਂ ਭੂਆ ਨੇ ਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਥਾਪੜਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
-"ਇੱਕ ਪੁੱਤ ਦੀ ਮਾਂ ਅੰਨ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਐ ਬੀਬੀ।" ਉਸ ਨੇ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਚੁੰਨੀ ਵਿਚ ਸਾਂਭੀ ਹੋਈ ਸੀ।

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 10)

ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਬਿੱਲਾ ਸੀਤਲ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ।
ਸੀਤਲ ਬਟਨ ਵਾਂਗ ਉਸ ਦੀ ਹਿੱਕ ਨੂੰ ਲੱਗ ਗਈ। ਹਿੱਕ ਦਾ ਤਪਦਾ ਮਾਰੂਥਲ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਦਿਲ ਦੀ ਵਿੱਥ ਨੇ ਅਪਣੱਤ ਦਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰਿਆ। ਜੁੱਗਾਂ ਦੇ ਪਿਆਸੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਬੂੰਦ ਨਸੀਬ ਹੋਈ ਸੀ। ਸੀਤਲ ਬਿੱਲੇ ਵਿਚ ਹੀ ਜਜ਼ਬ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਨੈਣ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਅਦੁਤੀ ਸਾਂਝ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰ ਰਹੇ ਸਨ।
-"ਜੇ ਰੱਬ ਤੈਨੂੰ ਇਕ ਘੰਟੇ ਲਈ ਪੂਰਨ ਸ਼ਕਤੀ ਬਖਸ਼ ਦੇਵੇ-ਫੇਰ ਕੀ ਕਰੇਂ?" ਬਿੱਲੇ ਨੇ ਇਕ ਅਵੱਲਾ ਜਿਹਾ ਸੁਆਲ ਕੀਤਾ।
-"ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਰ ਲਵਾਂ!"
-"ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ?"
-"ਫੇਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੁੱਕਲ 'ਚ ਲੈ ਕੇ ਮਰ ਜਾਵਾਂ।" ਉਹ ਬੰਦ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ, ਭਾਰੇ-ਭਾਰੇ ਸਾਹ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਬਿੱਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਘੁੱਟ ਰੱਖਿਆ ਸੀ।
ਬਿੱਲਾ ਉਸ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਥਾਪੜੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ ਦਾ ਨਿੱਘ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਰਸ਼ਾਰ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਤੂਫ਼ਾਨ ਹਿੱਲਿਆ। ਕਿਸੇ ਗ਼ੈਬੀ ਲਾਵੇ ਨੇ ਫ਼ਟਣ ਵਾਸਤੇ ਹਰਕਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੱਗ ਵਰਗੇ ਬੁੱਲ੍ਹ ਸੀਤਲ ਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ। ਹਾੜ੍ਹ ਮਹੀਨੇ ਤੱਤੀ ਲੋਅ ਵਗਣ ਵਾਂਗ,

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 9)

ਬਿੱਲਾ, ਗੁਰਕੀਰਤ ਅਤੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਦਿਨ ਛੁਪ ਗਿਆ ਸੀ।
ਬੇਬੇ, ਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਉਹ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਮਨ ਭਰਦੀ ਸੀ। ਮਿੰਦਰ ਅਤੇ ਕਿੰਦਰ ਵੀ ਨਾਨਾ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗੀਆਂ ਬੈਠੀਆਂ ਸਨ। ਦਿਲੋਂ ਹਰਾਸੀਆਂ-ਹਰਾਸੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਘੋਰ ਉਦਾਸ!
-"ਬਾਪੂ ਜੀ---!" ਜੀਤੋ ਨੇ ਪੱਲੇ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਪੂੰਝਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
-"ਬੋਲ ਧੀਏ---!"
ਉਹ ਬੜੇ ਹੀ ਸੰਖੇਪ ਬੋਲ ਰਹੇ ਸਨ।
-"ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਰ ਦਾ ਸਾਈਂ ਦਗਾ ਦੇ ਕੇ ਜੱਗੋਂ ਤੁਰ ਗਿਆ-ਹੁਣ ਢਿੱਡ ਦੀ ਆਂਦਰ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਨੂੰ---!" ਬੇਬੇ ਤੋਂ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਸੀ।
-"ਭੈਣ ਮੇਰੀਏ---!" ਬਾਪੂ ਦੇ ਸਿਰ ਸੁੱਟਣ Ḕਤੇ ਗੱਲ ਗੁਰਕੀਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਲੈ ਲਈ।
-"ਕਈ ਵਾਰ ਵਕਤ ਹੀ ਕੁਛ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦੈ-ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਮਰਦੇ ਨੂੰ ਅੱਕ ਚੱਬਣਾ ਹੀ ਪੈਂਦੈ-ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੀ ਦੁਰਗਤੀ ਹੋ ਰਹੀ ਐ-ਕਿਸਾਨ ਕਰਜੇ ਹੇਠ ਦੱਬੇ ਖੁਦਕਸ਼ੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਐ-ਕਾਂਗਰਸੀਆਂ ਦੀ ਤਾਂ ਗੱਲ ਛੱਡੋ-ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਲ ਮਰਿਆ ਸੱਪ ਬਣ ਕੇ ਪਏ ਹੋਏ ਐ-ਮਰਨ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 8)

ਕਈ ਦਿਨ ਬਿੱਲਾ ਊਧ-ਮਧੂਣਾਂ ਜਿਹਾ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਕਲੀਨਿਕ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਘੰਟੇ, ਦੋ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਮੁੜ ਆਉਂਦਾ। ਡਾਕਟਰ ਭਜਨ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੁੱਟੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਧੁੰਦਲੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਸੋਚ-ਸੋਚ ਕੇ ਉਹ ਬੇਹੱਦ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਉਠਦਾ। ਸੀਤਲ ਦਾ ਸਾਥ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਨਾ ਦੁਆ ਸਕਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਬਿਮਾਰ, ਮਰੀਜ਼ ਲਈ ਛੱਤੀ ਪਦਾਰਥ ਵੀ ਬੇਅਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਰੂਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਇਕਬਾਲ ਕਰਦੀ।
ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਸੀਤਲ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਲੋਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆ ਰਹੇ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਬਣੀਂ ਛਿੜ ਜਾਂਦੀ। ਕੀ ਉਹ ਸੀਤਲ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਰੱਖ ਸਕੇਗਾ? ਪਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਖੂਹ ਨੂੰ ਤੁਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਦਾਚਿੱਤ ਨਹੀਂ! ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਧੂਏਂ ਵਿਚ ਹਰ ਫੁੱਲ ਕੁਮਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਗ ਦੀ ਲਾਟ ਕਿਤਨੀ ਵੀ ਸੁੰਦਰ

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 7)

ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਬਿੱਲਾ ਘਾਊਂ-ਮਾਊਂ ਜਿਹਾ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਦਾ ਮੂਡ ਬੜ ਹੀ ਖਰਾਬ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਮੱਥਾ ਠਣਕ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਖੱਬੀ ਅੱਖ ਸਵੇਰ ਦੀ "ਫੜੱਕ-ਫੜੱਕ" ਫ਼ਰਕੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਸ ਦਾ ਕਿਉਂ ਰੋਣ ਜਿਹੇ
ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ? ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਰੂਹ ਨਾਲ ਨਾ ਬੋਲਿਆ।
ਦੁਪਿਹਰੇ ਉਹ ਸੀਤਲ ਕੋਲ ਗਿਆ। ਪਰ ਦਿਲ ਨੂੰ ਅੱਚਵੀ ਜਿਹੀ ਲੱਗੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਫੋ਼ਕਾ ਬਹਾਨਾ ਮਾਰ ਕੇ ਆ ਗਿਆ। ਸੀਤਲ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਗੁੰਮ-ਸੁੰਮ ਹੋਣ 'ਤੇ ਹੈਰਾਨ ਸੀ। ਪਰ ਕੁਝ ਬੋਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਉਹ ਸੁਆਲੀਆ ਜਿਹੀ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣੀ ਬੈਠੀ ਰਹੀ ਸੀ।
ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਖਿੱਲਰੇ ਮੂਡ ਵਿਚੋਂ ਉਹ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੀ ਸੀ। ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਉਹ ਕੋਈ ਜ਼ਖਮ ਉਚੇੜਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਿੱਲੇ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਕਦੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਛੁਪਾਈ ਸੀ। ਬਿੱਲਾ ਉਸ ਲਈ ਇਕ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਕਿਤਾਬ ਵਾਂਗ ਸੀ, ਜਾਂ ਇਕ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਾਂਗ! ਜਿਸ

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 6)

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਬਲਿਹਾਰ ਸਿੰਘ ਆੜ੍ਹਤੀਏ ਨਾਲ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਕਰਕੇ "ਵਿਹਲਾ" ਹੋ ਗਿਆ। ਪਿਛਲਾ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੀ ਸੀ। ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੇ ਤੇਲ-ਪਾਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮੋੜਿਆ ਸੀ। ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਹੋਰ ਸਿਰ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਲਈ ਕੱਪੜੇ-ਲੱਤੇ ਲੈ ਲਏ। ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਉਸ ਨੇ ਸੇਠ ਤੋਂ ਹੋਰ ਫੜ ਲਏ। ਜੈਬੇ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਣੇ ਸਨ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਹੱਟੀਆਂ-ਭੱਠੀਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕਰਜ਼ ਵੀ ਲਾਹੁੰਣਾ ਸੀ। ਦੇਣ-ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਨਿੱਤ ਵਿਹੜਾ ਨੀਂਵਾਂ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਸੋਲਾਂ ਹਜ਼ਾਰ 'ਤੇ ਅੰਗੂਠਾ ਲਾ ਕੇ ਬਲਿਹਾਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਢਾਹੀ ਪਿੰਡ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਦਿਲੋਂ ਅਕਹਿ ਦੁਖੀ ਸੀ। ਜੱਟ ਫ਼ਸਲ ਬੀਜਦਾ ਸੀ, ਪਾਲਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਿਣਸ ਮੰਡੀ ਪਹੁੰਚਣ 'ਤੇ ਮਾਲਕ ਹੋਰ ਕਿਉਂ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਸਨ? ਕੀ ਕਿਸਾਨ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਬਿਗਾਨੀ ਅਮਾਨਤ ਹੀ

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 5)

ਤਕਰੀਬਨ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਬੀਤ ਗਏ।
ਅਪ੍ਰੈਲ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਗਰਮੀ ਆਪਣੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ। ਪਰ ਸੀਤਲ ਦੀ ਤਾਸੀਰ ਕਰਕੇ ਬਿੱਲੇ ਨੂੰ ਗਰਮੀ ਪੋਂਹਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਾਹਾਂ ਵਿਚ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ। ਦਿਲੀ ਤਰੰਗਾਂ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਹੋਰ ਪੀਡੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਇਕ-ਦਮ, ਇਕ-ਰਗ ਸਨ।
ਬਿੱਲਾ ਦੁਪਿਹਰੇ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਉਸ ਦੇ ਗੋਡੇ ਮੁੱਢ ਬੈਠਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਜੱਗ-ਜਹਾਨ ਦੀ ਹੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਕੀ-ਕੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ? ਸ਼ਾਇਦ ਦੋਹਾਂ 'ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗਦਾ।
ਸੀਤਲ ਬੜੀ ਹੀ ਸਾਦਾ-ਮਿਜਾਜ਼ ਕੁੜੀ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਬੋਲਣਾ, ਉਸ ਦਾ ਰੱਬੀ ਗੁਣ ਸੀ! ਸਾਦਗੀ ਉਸ ਦਾ ਲਿਬਾਸ ਸੀ ਅਤੇ

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 4)

ਬਿੱਲੇ ਦਾ ਡਾਕਟਰ ਭਜਨ ਕੋਲ ਵਧੀਆ ਦਿਲ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ।
ਭਜਨ ਬੜਾ ਹੀ ਕੂੰਨਾ ਇਨਸਾਨ ਸੀ। ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਤੰਗ ਨਾ ਕਰਦਾ। ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਬੱਬੂ ਵੀ ਭਜਨ ਕੋਲ ਡਾਕਟਰੀ ਸਿੱਖਦਾ ਸੀ। ਡਾਕਟਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਸਮਝਦਾ। ਘੂਰਨਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਉਂਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦੁਪਿਹਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਜਨ ਦੇ ਘਰੋਂ ਹੀ ਬਣ ਕੇ ਆਉਂਦੀ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਹ ਪਿੰਡ ਆ ਜਾਂਦੇ।
-"ਬਿੱਲਿਆ!"
-"ਹਾਂ!"
-"ਇਕ ਗੱਲ ਪੁੱਛਾਂ?" ਇਕ ਦਿਨ ਇਕੱਠੇ ਪਿੰਡ ਜਾਂਦਿਆਂ ਬੱਬੂ ਨੇ ਗੱਲ ਤੋਰੀ। ਬੱਬੂ ਬਿੱਲੇ ਨਾਲੋਂ ਸਾਲ ਕੁ ਵੱਡਾ ਸੀ।
-"ਪੁੱਛ।"
-"ਕਦੇ ਆਸ਼ਕੀ ਮਾਸ਼ੂਕੀ ਕੀਤੀ ਐ?" ਬੱਬੂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਬਿੱਲੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਲਾਲ ਹੋ ਗਿਆ।

ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ (ਕਾਂਡ 3)

ਖ਼ੂਨ-ਪਸੀਨਾ ਇਕ ਕਰਕੇ ਪਾਲਿਆ ਝੋਨਾ, ਝਾੜ ਕੇ ਬਲਿਹਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੰਡੀ ਲਿਆ ਸੁੱਟਿਆ।
ਬਲਿਹਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਢੇਰੀ ਕੋਲ ਮੰਜਾ ਡਾਹ ਲਿਆ। ਰੋਟੀ ਉਸ ਦੀ ਕਦੇ ਜੈਬਾ ਅਤੇ ਕਦੇ ਬਿੱਲਾ ਫੜਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਮੁੜਦਾ ਉਹ ਖਾਲੀ ਭਾਂਡੇ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਂਦਾ। ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਆੜ੍ਹਤੀਏ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਡਾਕਟਰ ਭਜਨ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਤੋਂ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਬੀਤ ਗਏ।
ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਾਂਗ ਪਾਲਿਆ ਝੋਨਾ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਰੁਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਤਨੇ ਦਿਨ ਬੀਤ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਉਠੇ। ਉਹ ਨਿੱਤ ਆੜ੍ਹਤੀਏ ਦੀ ਜਾਨ ਖਾਂਦੇ। ਪਰ ਆੜ੍ਹਤੀਆ ਆਪਦੀ ਜਗਾਹ ਕਸੂਤਾ ਫ਼ਸਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਮੰਡੀ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਬੋਲੀ ਨਹੀਂ ਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਉਹ ਬੋਰੀ ਮਗਰ ਪੰਜ ਰੁਪਏ ਮੰਗਦਾ ਸੀ।